اهدای سلول بنیادی ، پیشکش زندگی دوباره

اهدای سلول های بنیادی ممکن است آخرین راه برای نجات یک زندگی باشد. ویراسلول در اینجا از اهمیت این عمل پزشکی و چگونگی آن می‌گوید.

شاید کلمه «اهدا» برای بیشتر ما یادآور اهدای عضو باشد؛ کاری که با آن، بخشی از وجودمان را به دیگری می‌بخشیم تا بلکه روزگار هم او را به ما ببخشد. اما نوع دیگری از اهدا هم هست که در آن تنها ذره‌ای نادیدی از وجودمان را نثار می‌کنیم؛ ذره‌ای که چیزی از ما کم نمی‌کند، ولی می‌تواند جانی دوباره در تنی خسته بدمد. منظورمان اهدای سلول بنیادی است که آن را بیشتر با اصطلاح اهدای مغز استخوان می‌شناسیم.

اهدای سلول های بنیادی چیست؟

اهدای سلول‌های بنیادی به معنای «انتقال سلول های بنیادی سالم از یک فرد اهدا کننده به یک فرد گیرنده» است. این کار برای درمان یا کنترل بیماری فرد دریافت ‌کننده انجام می‌شود و می‌تواند جان بسیاری از مبتلایان به سرطان و بعضی بیماری‌های خاص را نجات دهد.

اهدای سلول های بنیادی یکی از متداول‌ترین تکنیک‌های علم سلول درمانی است. سلول‌ درمانی یا سل تراپی به حوزه‌ای از پزشکی گفته می‌شود که از سلول و فرآورده‌های سلولی برای ترمیم یا جایگزینی بافت‌ها و اندام آسیب‌ دیده بهره می‌برد. سل‌تراپی با رشته دیگری با نام «پزشکی بازساختی» یا پزشکی ترمیمی مباحث مشترک دارد و عملا زیرشاخه آن به شمار می‌آید. البته علم پزشکی ترمیمی به سلول و فرآورده‌هایش محدود نیست. برای اطلاعات بیشتر درباره آنکه سلول درمانی چیست و پزشکی بازساختی چیست می‌توانید به مقالات دیگر ویراسلول مراجعه کنید.

سلول بنیادی ارتباط تناتنگی با سل‌تراپی و علم پزشکی بازساختی دارد؛ به ‌طوری ‌که اگر سلول ‌درمانی را اصلی‌ترین شاخه پزشکی ترمیمی بدانیم، سلول‌های بنیادی شاید مطرح‌ترین بخش پزشکی بازساختی امروزی باشند. این اهمیت به‌ خاطر توانایی ذاتی سلول‌های بنیادی در بازسازی و ترمیم بافت‌های بدن است. سلول‌های بنیادی این عمل را با تبدیل شدن به سلول‌های مختلف انجام می‌دهند. برای بهره‌گیری از این قابلیت، باید این سلول‌های مادر را با روش‌های تزریق سلول بنیادی به بخش‌های مورد نظر بدن رساند.

توانایی تبدیل سلول های بنیادی به نوع آنها، یعنی جنینی یا بالغ بودنشان، یا به‌ عبارتی منشاء آنها (جنین، بافت‌های استخوانی و عضلانی انسان بالغ و...) بستگی دارد که در مطالب پیشین درباره انواع سلول های بنیادی صحبت کرده‌ایم. سلول‌های بنیادی همچنین می‌توانند متعلق به خود فرد، اصطلاحا اتولوگ، باشند یا آنکه از بانک سلول های بنیادی و اهدا کننده سالم به دست بیایند که در این‌ صورت به آنها آلوژنیک می‌گوییم. مزیت سلول‌های اتولوگ این است که سیستم ایمنی بدن به ‌ندرت به آن‌ها واکنش منفی نشان می‌دهد، ولی به دلایل مختلف، مانند سالم نبودن سلول‌های بنیادی فرد یا دشوار و خطرناک بودن جمع‌آوری سلول‌های بنیادی بیمار، گاهی باید از سلول‌های آلوژنیک و به‌ عبارتی سلول‌های بنیادی اهدایی استفاده کرد.

روش‌های اهدای سلول بنیادی

اهدای سلول های بنیادی به دو روش اصلی انجام می‌شود:

اهدای سلول های بنیادی مغز استخوان

در این روش که همان «اهدای مغز استخوان» معروف (Bone marrow donation) است، سلول‌های بنیادی با عمل جراحی از بافت اسفنجی وسط استخوان برداشته می‌شود. این کار با سوزن‌هایی که از پوست عبور می‌کنند و وارد پشت استخوان لگن می‌شوند انجام می‌گیرد. عمل اهدای مغز استخوان با بیهوشی همراه است و یک تا دو ساعت زمان می‌برد. همچنین اهدا کننده ممکن است برای یک شب بستری شود.

اهدای سلول های خون بند ناف و جفت

والدین سلول‌های بنیادی را که پس از تولد نوزادشان در بند ناف و جفت باقی می‌مانند، جهت استفاده فرزندانشان یا دیگران، برای نگهداری به بانک سلول بنیادی بسپارند. البته به ‌خاطر حجم کم خون موجود در بند ناف (Umbilical cord blood)، این روش بیشتر برای گیرنده‌های کودک و نوجوان کاربرد دارد تا بزرگسالان.

فواید اهدای مغز استخوان

سلول‌های بنیادی مغز استخوان شامل سلول‌هایی هستند که می‌توانند انواع سلول‌های خونی را تولید کنند. در نتیجه، اهدای مغز استخوان می‌تواند جان دوباره‌ای به بسیاری از بیماران ببخشد و کیفیت و طول زندگی آنها را بالا ببرد؛ از جمله بیماران مبتلا به:

• سرطان خون (لوسمی)، لنفوم و سایر سرطان‌ها
• بیماری‌های خونی، مانند کم‌خونی داسی شکل
• بیماری‌های نقص سیستم ایمنی

برای بعضی بیماران، دریافت سلول‌های بنیادی اهدایی عملا تنها شانس برای زنده ماندن است.

بدون شک، اهدای مغز استخوان برای جامعه و به‌ ویژه بستگان و آشنایان بیمار هم ارزشمند است؛ ضمن آنکه به پیشرفت دانش پزشکی هم کمک خواهد کرد.

نحوه اهدای سلول های بنیادی خون ساز

یک فرد می‌تواند به اعضای خانواده، آشنایان یا حتی کسی که نمی‌شناسد سلول بنیادی اهدا کند. اولین قدم برای اهدای سلول های بنیادی خون ساز مراجعه به مراکز اهدای سلول بنیادی یا بیمارستان مربوطه است. سپس فرد فرم رضایت‌نامه را امضا و پرسشنامه سلامت عمومی را تکمیل می‌کند.

در ادامه، نمونه خون اهدا کننده برای تعیین پارامتری به نام HLA گرفته می‌شود. تست HLA به مطابقت هرچه بهتر اهدا کنندگان و گیرندگان کمک می‌کند. بعد نوبت به آزمایش‌های بیشتر می‌رسد تا از سلامت اهدا کننده و همچنین سازگاری خوب سلول‌های بنیادی او با بیمار مورد نظر اطمینان حاصل شود. در پایان هم عمل اهدای سلول بنیادی انجام می‌شود که شرح آن داده شد.

عوارض اهدای سلول های بنیادی

عوارض اهدای سلول های بنیادی به مسائل مختلفی، مانند نوع اهدا و شرایط اهداکننده، بستگی دارد.

عوارض اهدای مغز استخوان، بیشتر ناشی از فرآیند جراحی است. مثلا بیهوشی حین عمل، مثل هر بیهوشی عمومی دیگری، عوارض احتمالی خود را دارد؛ مانند: واکنش آلرژیک به داروی بیهوشی، خطر به هوش آمدن در حین عمل، عوارض بیهوشی یا حتی در بدترین حالت، به هوش نیامدن و مرگ.

اما عوارض احتمالی خودِ جراحی اهدای مغز استخوان، حین و بعد عمل، عبارتند از:

• خونریزی
• ورم
• سر رد، کوفتگی و کمردرد
• درد ناحیه لگن
• عفونت
• آسیب ‌رسیدن به اعصاب، رگ‌ها و عروق نزدیک محل عمل
• آسیب‌ دیدگی استخوان

در آن ‌سو عوارض اهدای سلول های بنیادی خون محیطی معمولا سبک‌تر هستند:

• عوارض داروی محرک افزایش سلول‌های بنیادی، مانند: استخوان ‌درد، کوفتگی و واکنش آلرژیک
• عوارض احتمالی حین عمل، مثل: لرز، گرفتگی عضلات، سرگیجه یا در موارد نادر خونریزی، عفونت یا سوراخ شدن ریه
• عوارض بعد از عمل، مانند: ضعف و خستگی، درد یا کبودی خفیف

گیرنده سلول‌های بنیادی هم ممکن است عوارضی را تجربه کند که از گلو درد و تهوع گرفته تا عفونت، خونریزی، مشکلات تنفسی، مشکلات سیستم گردش خون و شکست پیوند را شامل می‌شود. با این ‌حال قاعدتا این عوارض در برابر بیماری او چندان مطرح نخواهند بود.

شرایط اهدای مغز استخوان

در هر کشوری برای اهدای مغز استخوان شرایط خاصی تعیین شده است. مثلا در آمریکا شرایط اهدای مغز استخوان از این قرار است:

• بازه سنی بین ۱۸ تا ۴۰ سال
• سطح سلامت کافی و وضعیت پزشکی خوب
• رضایت اهدا کننده

همچنین ابتلا به بعضی بیماری‌ها و برخی مسائل جدی می‌تواند اهدای مغز استخوان را منتفی کند؛ مانند:

• ابتلا به HIV (ایدز)
• آسم و مصرف روزانه استروئیدهای خوراکی
• مشکلات پزشکی خاص و بیماری‌های سخت؛ مانند: ام اس، آرتریت روماتوئید، لوپوس، فیبرومیالژیا و بیماری آدیسون
• مشکلات یا اختلالات خونریزی جدی
• سابقه لخته خون
• مصرف داروهای رقیق‌کننده خون
• سابقه ضربه مغزی جدی یا بیش از شش ضربه مغزی
• کمردرد یا گردن ‌درد مداوم و قابل‌توجه
• بیماری قلبی
• سابقه سکته قلبی یا سکته مغزی
• داشتن هپاتیت B یا C یا انواع دیگر
• مشکلات جدی کلیه یا کبد
• سابقه دریافت پیوند عضو

حتی داروهای مصرفی فرد ممکن است مانع اهدای سلول بنیادی شود.

چرا ویراسلول؟

امیدواریم که هیچ‌کس هیچ‌وقت دچار مشکل جدی نشود و به سلول بنیادی دیگران نیاز پیدا نکند. با این‌ حال کاربردهای سلول های بنیادی تنها به مقابله با بیماری‌های سهمگین محدود نمی‌شود و افراد سالم هم می‌توانند از مزایای آنها بهره ببرند. کیت‌های زیبایی-درمانی ویراسلول برای همین عزیزان طراحی شده و با نام ریجنانس (Regenance) به بازار عرضه شده‌اند.

اگر می‌خواهید پوست شاداب‌تر و موی سالم‌تری داشته باشید یا آنکه از دردهای مزمن مفاصل رنج می‌برید، می‌توانید از محصولات سلول درمانی پوست و مو و سلول درمانی زانو ریجنانس، از جمله کیت PRP ایرانی و کیت SVF ما، استفاده کنید. یکی از ویژگی‌های این کیت‌ها سهولت به‌کارگیری آنها است، ولی حتما از پزشک متخصص برای این منظور بهره بگیرید تا عوارض سلول درمانی به کمترین حد ممکن برسد.